W Częstochowie znajdowała się Częstochowska Ikona Matki Bożej, czczona zarówno przez katolików, jak i prawosławnych. Każdego roku do ikony pielgrzymowały rzesze wiernych. W mieście postanowiono więc wybudować prawosławną świątynię,nie odbiegającą swoim pięknem od licznych kościołów. Wybrano plac przy głównej ulicy, naprzeciwko magistratu, w miejscu usuniętej katolickiej kaplicy. Prace przy budowie rozpoczęły się wiosną 1870 roku pod nadzorem powiatowego inspektora Lee. Wyświęcenie cerkwi odbyło się 16 października 1872 roku. Cerkiew, wierną kopię soboru Marii Magdaleny na Pradze w Warszawie, wieńczyło pięć kopuł. Różniła się od pierwowzoru jedynie brakiem dzwonnicy nad wejściem. Osiem odlanych w Moskwie dzwonów umieszczono we wnętrzach narożnych kopuł. Freski wewnątrz cerkwi i na zewnątrz były autorstwa malarza Dragunowa. Rzeźbiony w drewnie lipowym trzyrzędowy ikonostas wykonał Igumenow. Ikony pisał malarz Samolotow. Całkowity koszt budowy wyniósł 45 tys. rubli wyasygnowanych z państwowej kasy i niewielką kwotę od ofiarodawców. W 1918 roku cerkiew zamieniono na kościół. W roku 1929 na prawosławnym cmentarzu wokół cerkwi założono skwer. Wnętrze cerkwi zostało całkowicie przebudowane. Wygląd zewnętrzny został jednak zachowany, jedynie w 1948 roku usunięto kopuły. Literatura: Utverżdenie v dolżnosti cerkovnogo starosty (Nikolaja Śestakova). ChVEV 1879, II, 24; Postrojka cerkvi v Ćenstochove. ChVEV 1880, s. 277-9; POŻERTVOVANIE v biblioteki vsech cerkvej CHolmsko-Varśavskoj Eparchii knigi svjaśćennika Nikodima Sokolova „Ćenstochovskaja Ćudotvornaja Ikona Bogorodicy”.ChVEV 1882, s.423; Prazdnovanie 500-letnjago jubileja Ćenstochovskoj ikony Bożiej Materi. ChVEV 1882, s.354-5; Otkrytie pamjatnika imperatoru Aleksandru II v Ćenstochove. CHVEV1889, s.175-6; Otćet o dejatelnosti Ćenstochovskago cerkovno-prichodskago popićitelstva za 1889-j god. ChVEV 1890, s.90-92; O rasprodelenii prichodov Ćenstochovskago i Sosnovickago. ChVEV 1890, s.171; Poseśćenie Ćenstochovskago monastyrja. ChVEV 1890, s. 424; KOZLOVSKIJ Andrej sv.: Sostojanie Ćenstochovskago cerkolvno-prichodskago popićitelstva v 1890 godu. ChVEV 1891, s.108-110; KOZLOVSKIJ Anderj sv.: Archipastyrskoe poseśćenie Ćenstochovskoj cerkvi. ChVEV1891, s.352-4; Izvlećenie iż otćeta Ćenstochovskago cerkovno-prichodskago Popicitel’stva za 1895. ChVEV 1896, s.5; Poseśćenie archiep. Ieronimom pravoslavnych prichodov Petrokovskoj guberni (Ćenstochovskij prichod). ChVEV 1900, s.551; G.B.Ć.: Iż vospominanij o poezdke v Ćenstochov. (Vpećatlenija i nabljudenija pravoslavnago svjaśćennika nad palomnićestvom prostonarodja v Polśe). ChVEV 1902, s.228-230, 1902, s.244-6; Ućastnik: Cerkovnoe torzestvo v Ćenstochove (osvjaščenie časovni). Voskresnoe Ćtenie 1926, nr 9, s. 141-2, il.; N.S.:Osvjaśćenie chrama v gor. Ćenstochove. CV 1966, s. 8-9; AFANASIJ (Kudjuk) archim.: Prestolnyj prazdnik v Ćenstochove. CV 1979, X, 19-21, il.; LENĆEVSKIJ Nikolaj prot.: Iz istorii lodzinsko-poznanskoj eparchii Lodzi. CV 1980, s. 24-28, il.; (APE, PAP): U podnóża Jasnej Góry. Architekt z Białegostoku zaprojektował częstochowską cerkiew. Kurier Poranny 13.02.1998 r., nr 37, s. 2; BOŁTRYK Michał: Ku czci Częstochowskiej Ikony. [Budowa cerkwi]. Przegląd Prawosławny 1998, nr 11, s.7-8, il.; BARTŁOMIEJ I patr.: … aby chroniła ten lud od wszelkiego zła. Homilia wygłoszona na Jasnej Górze 13.10.1998 r. Tł. ks. Jerzy Pańkowski. Biuletyn KAI 27.10.1998 r., nr 43, s. 18; Zob. Przegląd Prawosławny 1998, nr 11, s. 5-9, il.; SOŁOWIANOWICZ Joanna: Cerkiew pod Jasną Górą. P Przegląd Prawosławny 2001, V, 40, il.; [CZĘSTOCHOWA] W obronie Jasnej Góry. Oprac. (ar). Przegląd Prawosławny 2002, nr 8, s. 34.; SOŁOWIANOWICZ Joanna: Cerkiew pod Jasną Górą. [Częstochowa]. Przegląd Prawosławny 2001, nr 5, s. 40, il.; Najdłuższa częstochowska pielgrzymka. [Budowa cerkwi w Częstochowie]. Przegląd Prawosławny 2001, nr 8, s. 17-18, il. KOPERKIEWICZ Włodzimierz: W obronie Jasnej Góry (w styczniu 1945 r.). Oprac. ar. Przegląd Prawosławny 2002, VIII, 34; TROC Antonina: Kopia Częstochowskiej Ikony Matki Bożej w dawnej cerkwi pod Jasną Górą. WPAKP 2002, s. 12, il.; SOŁOWIANOWICZ Joanna: Dzieje parafii św. Mikołaja Cudotwórcy w Częstochowie po 1975 r. WPAKP 2002, s. 13, il.; NIKITOROWICZ Aleksander: Do Częstochowskiej Ikony. Przegląd Prawosławny 2003, nr 10, s. 33, il.; WŁAMANIE do cerkwi w Częstochowie. Wiadomości PAKP 2003, nr 10, s. 8; AVDEEVA Ksenija: Zolotaja roza iz Ćenstochovy. Russkij Kurier Varśavy 2004, nr 4, s. 8-9, il.; ZWIĄZEK Jan ks.: Przeciwko rusyfikacji polskich uczniów w progimnazjum częstochowskim (1880-1894). Częstochowskie Studia Teologiczne R.31:2004, s. 293-316; JANOCHA Michał: Ikona Matki Boskiej Częstochowskiej. Pastores 2003, nr 3, s. 125-129; SIEGIEŃ Anna: Poświęcenie krzyży w częstochowskiej cerkwi. WPAKP 2004, XII, 10, il.; WYSOCKA Dorota: Krzyże na cerkwi już są. Przegląd Prawosławny 2004, XII, 7-8, 59, il.; (ota): Częstochowska ikona. PP 2004, XII, 59. DRABIUK Mirosłw o.: Życzenia z Częstochowy. PP 2005, V, 15;